De Knoop van IJsland

Toen ik afgelopen juli in IJsland was was het precies 100 jaar geleden dat de duitse geoloog Walther von Treben in de buurt van Askja verdwenen is.

De knoop van Ijsland


De knoop van Ijsland is een uitgave van Atlas


IJsland is het land 'met tien maanden sneeuw en twee maanden regen'. Maar er liggen ook heel wat actieve of uitgedoofde vulkanen. Een van die vulkanen is de Askja, die ook wel 'knoop van IJsland' genoemd wordt. Zo heet ook het boek van schrijver-antropoloog Gerrit-Jan Zwier, een historische roman die zich afspeelt op het IJsland van begin vorige eeuw.

Het is het jaar 1908. De Duitse geoloog Walther von Treben is verdwenen bij een expeditie naar de Askja. Ina von Münster, zijn verloofde, kan zijn dood niet accepteren. Ze is ervan overtuigd dat haar geliefde nog ergens op IJsland rondzwerft en gaat naar hem op zoek.
Ze wordt vergezeld door Hans Otten, ook een geoloog. Hij moet het wetenschappelijk werk van de betreurde Walther afmaken.

De Askja-krater ziet eruit als een reusachtige kookketel. Geologen noemen dat een caldera. Maar was die vorm er al voor de explosie van 1875 of niet ? Dat is de vraag waarmee Hans door zijn professor geologie op pad gestuurd is. Ina gelooft niet dat Walther dood is, omdat zijn lichaam nooit teruggevonden is. Er was één getuige van het ongeval: Horstmann, de enige overlevende van de expeditie. Hij beweert dat Walther, samen met een ander expeditielid, verdronken is in het meer van de uitgedoofde krater. Maar het boterde niet te best tussen die twee en Horstmann. Daarom verdenkt Ina Horstmann ervan dat hij het ongeval heeft veroorzaakt.

Begeleid door Bjarni, een IJslandse gids, trekken Ina en Hans te paard het binnenland in. Langs gletsjers, door ijsvlaktes en ongetemde riviertjes. Op vele plaatsen hebben lavastromen het laagland droog gelegd en overdekt met een zwart pantser. Bjarni is een typische IJslandse boer. In de winter ligt zijn werk acht tot tien maanden stil. Als het begint te dooien, laat hij zijn schapen los en gaat hij gras maaien en hooien. Zijn inkomen vult hij aan met eieren zoeken. En met gidsen dus.

Hans ergert zich aan het eigenzinnige gedrag van zijn reisgenote. Toch voelt hij ook medelijden, omdat hij zelf kort daarvoor zijn moeder heeft verloren. Op de berg Herdubreid, de 'koningin van IJsland', bouwt hij met stenen een gedenkteken voor haar.

Intussen vernemen ze dat Horstmann, net als zij, op weg is naar de Askja. Dat doet vragen rijzen. Wil hij gewoon verder onderzoek doen of komt hij hen hinderen en eventuele sporen van een misdaad (moord ?) uitwissen ?

De gids laat hen achter bij het meer in de Askja-krater. Ina's fantasie slaat op hol. Ze weigert om met Hans het meer op te varen. Maar ze duikt wel zelf het water in, om te gaan zoeken. 's Nachts gaat ze soms slaapwandelen. Hans moet haar met een touw aan zich vastbinden, om te vermijden dat ze in het meer valt.

Toch is zij het ook die het raadsel van de Askja helpt ontsluieren. Ze leest een gedicht voor van een IJslandse dichter, uit een bundeltje dat ze bij zich heeft. Daarin wordt de vulkaan beschreven, zoals hij er moet
hebben uitgezien voor de uitbarsting. En toen had hij al die specifieke kratervorm. Hans is opgetogen en ziet zijn naam in gedachten boven een belangrijk geologisch artikel.

Ina was al wat bijgedraaid, toen ze zag hoe Hans rouwde om zijn overleden moeder. Zeker na het gedoe met het touw voelt ze zich wat schuldig. Ze vraagt Hans om haar te masseren en laat merken dat ze dat fijn vindt. Ze stemt erin toe om een medaillon met de foto van Walther, als teken van aanvaarding, in het meer te gooien.

Maar plots komt Horstmann met zijn boot het meer opgeroeid. Ina hoort het geplons en denkt dat het Walther is. Ze stort zich in het water om hem te redden. Maar het is integendeel Horstmann, de man aan wie ze zo'n hekel heeft, die haar moet redden.

Dat voorval geeft de doorslag. Horstmann heeft Ina gered en stemt er ook in toe om de gegevens van zijn onderzoek te bundelen met die van Hans. Ina berust in haar lot en maakt zich los van de overleden Walther. Dat mag Hans tot zijn genoegen ondervinden, want ze bezorgt hem een onvergetelijke liefdesnacht.

Ze bouwen samen een gedenkteken voor Walther, net zoals Hans eerder voor zijn overleden moeder had gedaan. Als Bjarni hen weer komt oppikken, hangt er een witte nevelsluier over het meer. Alsof de natuur laat zien dat een periode van rouw afgesloten is.